Terminoloji

Malzeme ile ilgili olanlar başta olmak üzere kalıplı kauçuk-metal parça üretiminde sıklıkla kullanılan terimlerden bazılarını aşağıda bulabilirsiniz. İlgili tablo ve grafikleri incelemeden önce bu terimlere göz atmanızı öneririz.

Ara
A B C Ç D E F G H I İ J K L M N O Ö P R S Ş T U Ü V Y Z
Açık karıştırıcı Mastikasyon amacıyla kullanılan ve temel olarak birbirinden farklı hızlarda dönen merdanelerden oluşan bir makinedir. Bu hız farkı yüzünden oluşan yüzey gerilimi sayesinde kauçuk ve katkı maddeleri birbiri ile karışır.
Aleve dayanım Vulkanize olmuş kauçuğun alev almaya ve yanmaya karşı dayanımını belirtir.
Alkali (konsantre) dayanımı Vulkanize olmuş kauçuğun konsantre alkalilere (konsantre sodyum hidroksit, konsantre potasyum hidroksit vb.) karşı dayanımını belirtir.
Alkali (sulu) dayanımı Vulkanize olmuş kauçuğun seyreltilmiş alkalilere (seyreltilmiş sodyum hidroksit, seyreltilmiş potasyum hidroksit vb.) karşı dayanımını belirtir.
Alkole dayanım Vulkanize olmuş kauçuğun alkollere karşı dayanımını belirtir.Alkole dayanım
Antioksidan Vulkanize olmuş kauçuğun oksidasyona karşı dayanımını arttırmak için karışma ilave edilen koruyucu maddelerdir.
Antiozonan Vulkanize olmuş kauçuğun ozona karşı dayanımını arttırmak için karışıma ilave edilen koruyucu maddelerdir.
Asitler (konsantre) dayanımı Vulkanize olmuş kauçuğun konsantre asitlere (konsantre asetik asit, konsantre sülfürik asit vb.) karşı dayanımını belirtir.
Asitler (sulu) dayanımı Vulkanize olmuş kauçuğun sulu asitlere (sulu asetik asit, sulu sülfürik asit vb.) karşı dayanımını belirtir.
Aşınma mukavemeti Vulkanize olmuş kauçuğun yüzey aşınmasına karşı dayanımını belirtir.
Atmosferik yaşlanma dayanımı Vulkanize olmuş kauçuğun atmosfer koşullarında oksijen, ozon, ışık ve ısı yüzünden meydana gelen yapısal bozulmalara karşı dayanımını belirtir.
Başlatıcı (Aktivatör) Vulkanizasyonda hızlandırıcının tepkimeye girmesini tetikleyen kimyasallardır.
Birleşme izi Plastikler kadar kauçuklarda da rastlanan, kalıplama sonrasında mamulün yüzeyinde görülen izlerdir. Nedeni fiziksel olarak birbirinden ayrı iki akışkan yüzeyin kalıp içinde birleşirken tam olarak kaynaşamamasıdır.
Bitkisel yağlara dayanım Vulkanize olmuş kauçuğun bitkisel yağlara (kastor yağı vb.) dayanımını belirtir.
Buhara dayanıklılık Vulkanize olmuş kauçuğun buhara karşı dayanımını belirtir.
CNC “Bilgisayar nümerik kontrollü” anlamına gelir. CNC kısaltması sanayide tezgâh üzerindeki klavye ya da kontrol panelinden veri girişine imkân tanıyan torna ve frezeler ile eş anlamlı kullanılır. Aslında pek çok tezgâhta bulanabilen bir özelliktir.
Çapak Kalıplanmış kauçuk ürünlerde kalıptan taşan malzeme mamulün üzerinde çapak olarak adlandırılan istenmeyen artıklar oluşturur. Kimi zaman kalıp tasarımı ile kimi zaman da çapak alma olarak adlandırılan işlem ile bu artıklar temizlenir.
Çekme Gerek plastik gerek kauçuk malzemeler kalıplandıktan sonra önce kalıp içinde ardından ortam sıcaklığında hızla soğurlar. Bunun neticesinde mamulde çekme olarak adlandırılan hacimsel küçülmeler meydana gelir. Nihai ürünün tasarımı bu çekme miktarı göz önünde bulundurularak yapılır.
Çekme-koparma cihazı Kauçuk ve plastik sanayinde sıkça kullanılan bir laboratuvar cihazıdır. Belirli yöntem ve standartlara uygun olarak hazırlanan malzeme numunelerinin elastikiyet, uzama, deformasyon ve kopma uzaması gibi değerlerini ölçer.
Darbe mukavemeti Vulkanize olmuş kauçuğun fiziksel şok darbelerine karşı dayanıklılığını belirtir.
Doğal kauçuk Doğal lateksin işlenmesi ile elde edilen kauçuk türüdür. NR kısaltması ile gösterilir
Dolgu Kauçuğu güçlendirmek ya da sadece maliyetini düşürmek amacıyla karışıma ilave edilen malzemelerdir. Karbon karası, silika, kalsiyum karbonat, kaolen ve fenolik reçineler en sık kullanılan dolgu malzemelerinden bazılarıdır.
Düşük sıcaklık özelliği Vulkanize olmuş kauçuğun düşük sıcaklıklarda elastikiyet, kalıcı deformasyon, kopma mukavemeti vb. gibi özelliklerini muhafaza etme kabiliyetini belirtir.
Eksantrik pres Düşey olarak çalışan, çalışma esası kam ya da krank üzerinden güç aktarımına dayalı olan bir üretim tezgâhıdır. Genelde kalıpla çalışır ve çelik sacdan parça kesimi ve şekillendirmesi için kullanılır.
Ekstrüzyon Temel plastik ve kauçuk işleme yöntemlerinden biridir. Yatay olarak çalışan ekstruder tezgâhlarda sürekli beslemeye dayanan bir sistemdir. Değişken uzunluktaki profillerin imalatında sıklıkla kullanılır.
Elastik deformasyon Deformasyon bir kuvvet etkisi altında kalan malzemenin ilk halinden şekilsel olarak sapmasıdır. Kuvvet etkisi ortadan kalktığında malzemenin ilk haline geri dönmesi elastik (geçici) deformasyon olarak adlandırılır.
Elastikiyet Kuvvet etkisi altındaki bir malzemenin bu etkiden kurtulmasının ardından şekil olarak ilk haline dönebilme kabiliyetidir.
Elastomer Yüksek elastikiyete sahip polimerleri belirtir. Çok zaman kauçuk ile eş anlamlı olarak kullanılır. Ayrıma gidileceği yerde vulkanize olmuş kauçuğu tanımlamak için kullanılır.
Elektrik izolasyonu Vulkanize olmuş kauçuğun elektriksel yalıtkanlık özeliğini belirtir. Kablo imalatında kullanılan kauçukların yalıtkan, otomobil lastiği imalatında kullanılan kauçukların statik elektrik depolamaması adına iletken olması istenir.
Enjeksiyon Temel plastik ve kauçuk işleme yöntemlerinden biridir. Yatay ve düşey çalışan enjeksiyon tezgahlarında kalıplama ile imalat esasına dayanır. Malzeme ocak tabir edilen haznede bir sonsuz vida yardımı ile karıştırılır ve eriyen malzeme yüksek basınç ile kalıp içine enjekte edilir ve soğumaya bırakılır.
Esneme mukavemeti Vulkanize olmuş kauçuğun art arda maruz kaldığı sıkıştırıcı yüklere rağmen yapısal özelliklerini muhafaza edebilme kabiliyetidir.
Gaz geçirgenliği Vulkanize olmuş kauçuğun gazların geçişine engel olma kabiliyetidir.
Geciktirici Kauçuk karışımının çabuk pişerek yanmasını engellemek maksadıyla kullanılır.
Göz adedi Kalıplı imalatta bir kalıbın üzerindeki mamul sayısını belirtir. Dokuz gözlü bir keçe kalıbının her baskısında dokuz adet mamul elde edilir.
Halojene sıvılara dayanım Vulkanize olmuş kauçuğun kloroflorokarbon, hidroflorokarbon gibi halojene sıvılara karşı dayanımını belirtir.
Hamur Karışımın bir karıştırıcıda mastikasyona uğradıktan sonraki yarı akışkan halidir.
Hamur kesici Mastikasyonu tamamlanmış hamuru kalıp gözlerine uygun ebatlarda kesmek için kullanılır. Hassas işleme imkânı sağladığından fireyi ve de dolayısıyla kalıplanmış mamulde çapağı minimuma indirir.
Hayvansal yağlara dayanım Vulkanize olmuş kauçuğun çeşitli hayvansal yağlara karşı dayanımını belirtir.
Hızlandırıcı Normalde saatlerce sürebilecek bir vulkanizasyon sürecini hızlandırarak ekonomik olarak sürdürülebilir hale getirmek için kullanılan katkı maddeleridir.
Hidrolik pres Akışkan gücü prensiplerine göre çalışan, hidrolik silindirlerde oluşturulan kuvveti kalıp üzerine aktaran bir üretim tezgâhıdır. Kompresyon yöntemi ile vulkanize edilen kauçuklar için de rezistanslı ve vakumlu hidrolik presler kullanılır.
Isıya dayanım Vulkanize olmuş kauçuğun yüksek ısıda özelliklerini bozulmadan koruma kabiliyetini belirtir.
ISO 9001 Özellikle 90’lı yıllarda çok popüler olan ve ISO 9001:2000 olarak bilinen son hali bugün irili ufaklı pek çok firma tarafından uygulanan bir kalite yönetim sistemi standardıdır.
Kalender Üzerindeki farklı istikametlere dönen merdanelerinin yardımıyla hamur plakalarını şekillendirmek maksadıyla kullanılan basit bir tezgâhtır.
Kalıp Kalıplı imalatın temelini oluşturan, genellikle çeşitli kalitedeki çeliklerden yapılmış parçalar grubudur. Üretilmek istenen mamulün negatifi kalıp üzerine işlenir. Sac şekillendirme kalıbı, kauçuk pişirme kalıbı, plastik enjeksiyon kalıbı gibi pek çok farklı tür ve tasarımda kalıplar mevcuttur. Plastik ve kauçuk imalatında kompresyon, enjeksiyon ve transfer kalıbı olmak üzere üç temel kalıp sisteminden bahsedilir.
Kalıphane Kalıpların imal edildiği, bünyesinde torna, freze, matkap, testere gibi çeşitli talaşlı imalat teçhizatını ve kalıp tasarımında kullanılan ölçme cihazlarını ve el aletlerini barındıran fabrika birimidir.
Kapalı karıştırıcı Karışımı hamur haline getirmek için birbirine teğet geçen rotorların kullanıldığı, dış ortamdan yalıtılmış karıştırıcılardır. Fernley Banbury tarafından 1916 yılında ilk örneği yapılmış, bugün de kısaca “Banbury” adı ile anılır olmuştur.
Karışım Ham kauçuk polimer(ler) ile birlikte dolgu, pişirici, hızlandırıcı, başlatıcı, koruyucu gibi mastikasyon ve vulkanizasyon için kullanılacak katkı maddelerinin bir arada olduğu durumdur. Reçete ile eş anlamlı da kullanılır.
Kauçuk Yüksek elastikiyet ve düşük kalıcı deformasyon özelliği sergileyen polimerik maddelerdir. Sanayide genellikle bir karışıma katılmaya hazır, vulkanize olmamış ham kauçuk polimerini (gum) tanımlamak için kullanılır.
Keçe Geleneksel ilk sızdırmazlık elemanlarında doğal koyun kılı ya da keçe kullanılmasından ötürü bu isim Türkçe’de sızdırmazlık elemanı ile eş anlamlı kullanılır olmuştur. Bugün çok istisnai uygulamalar hariç tüm “keçe”ler çeşitli elastomer, plastik ya da metal malzemelerden endüstriyel yöntemlerle üretilmektedir.
Kompresyon Yaygın kauçuk işleme yöntemlerinden biridir. Kalıba yerleştirilen ya da dökülen malzemenin belirli bir basınç ve sıcaklık altında yine belirli bir süre boyunca preslenmesi esasına dayanır. Yağ keçesi imalatında sıklıkla kullanılır.
Kopma mukavemeti Vulkanize olmuş kauçuğun kopmadan dayanabileceği azami gerilme kuvvetini belirtir.
Kopolimer İki temel monomerin zincir içerisinde sürekli tekrarlanması ile oluşan polimerlerdir.
Lateks Kauçuk ağacından (Hevea brasiliensis) elde edilen sütümsü organik sıvıya lateks denir. Bu sıvı içindeki sudan arındırılır ve bir dizi işlemin ardından doğal kauçuk haline getirilir.
Mastikasyon Kauçuk karışımının açık ya da kapalı bir karıştırıcıda hamur haline getirilmesi işlemidir. Temel reçete maddeleri ile birlikte yumuşatıcılar ve mastikasyon kolaylaştırıcı katkılar bu esnada ilave edilir.
Monomer Polimerlerin yapıtaşları olan ve birbirleri bağlanarak uzun zincirler oluşturma eğiliminde olan moleküler yapılardır.
Oksidasyon dayanımı Vulkanize olmuş kauçuğun oksijen saldırılarına karşı dayanımını belirtir.
Oksijene sıvılara dayanım Vulkanize olmuş kauçuğun metanol, etanol ya da MTBE gibi oksijene sıvılara karşı dayanımını belirtir.
Otoklav Kauçuğu yüksek basınç ve sıcaklık artında vulkanize etmek amacıyla kullanılan kazan ve benzeri cihazlardır.
Ozon dayanımı Vulkanize olmuş kauçuğun ozon saldırılarına karşı dayanımını belirtir.
Özgül ağırlık Söz konusu malzemenin yoğunluğunun suyun yoğunluğuna (1 g/cm3) oranıdır.
Pişirici Polimer zincirleri arasında çapraz bağlar oluşturarak kauçuğun kararlı elastik bir yapı kazanmasına neden olan, vulkanizasyonun merkezindeki maddedir. Kükürt ve peroksit en sık kullanılan pişiricilerdir.
Pişme süresi Üretim tezgâhında vulkanizasyonun tamamlanma süresidir. Bu sürenin doğru olarak tespit edilmesi ve uygulanması istenilen mekanik özelliklerin elde edilmesi açısından çok önemlidir.
Plastik deformasyon Deformasyon bir kuvvet etkisi altında kalan malzemenin ilk halinden şekilsel olarak sapmasıdır. Kuvvet etkisi ortadan kalktığında malzemenin ilk haline geri dönememesi plastik (kalıcı) deformasyon olarak adlandırılır.
Polimer Genellikle uzun zincir yapıda, yüksek molekül ağırlığına sahip, temel bir ya da birkaç moleküler yapıtaşının (monomer) kovalent bağlar ile bağlanarak zincir içerisinde sürekli tekrarlanması ile ortaya çıkan yapılardır.
Polimerizasyon Aynı ya da farklı cins monomerlerin uygun ortamda bir araya gelerek polimerler oluşturduğu tepkimedir.
Radyasyon dayanımı Vulkanize olmuş kauçuğun radyasyona karşı dayanımını belirtir.
Reçete Elde edilmek istenen elastomer malzemenin formülüdür. PHR (İng. parts per hundred of rubber) gösterimi ile yazılır. Asıl kauçuk polimeri 100 birim kabul edilir ve diğer reçete bileşenlerinin miktarı buna göre belirlenir. Kauçuk polimeri, pişirici, hızlandırıcı, başlatıcı, dolgu, yağlar ve takviye maddeleri bu formülün birer parçasıdır.
Reometre Kauçuğun ideal pişme grafiğini çıkarmak için viskoz özelliklerini ölçen ve kauçuk sanayinde sıklıkla kullanılan bir laboratuvar cihazıdır.
Sentetik kauçuk Petrol ürünlerinden sentezlenen yapay kauçuklara verilen genel isimdir. Bugün kullanılmakta olan kauçukların pek çoğu sentetiktir (SBR, NBR, IR vb.).
Sertlik Tanımı itibari ile katı bir malzemenin kalıcı deformasyona karşı direncini gösterir. Polimerlerde çeşitli Shore skalaları ile ölçülür.
Servis sıcaklığı Vulkanize olmuş kauçuğun çalışabileceği üst sıcaklık değerini belirtir.
Suya dayanıklılık Vulkanize olmuş kauçuğun suya karşı dayanımını belirtir.
Şişme Malzemenin bir sıvı içerinde söz konusu sıvıyı emerek hacimsel olarak büyümesi durumudur.
Termoplastik Isıya maruz kalınca yumuşayan ve yüksek sıcaklıklarda sıvılaşan ancak soğutulduğunda katı haline geri dönen polimerik malzemeler için kullanılan tanımlamadır. Zamanla oluşan bozulma göz ardı edildiğinde termoplastik bir malzeme defalarca eritilip katılaştırılabilir.
Termoset Termoset polimerler tersinir olmayan yapıları sebebiyle ısıya maruz kaldıklarında daha da sertleşir ve kararlı bir hal alırlar. Termoplastik polimerler gibi yumuşatılarak yeniden şekillendirilmeleri mümkün değildir.
Viskozite Akışkan ya da yarı akışkan malzemenin kayma gerilmesi altında akmaya karşı gösterdiği dirençtir.
Vulkanizasyon Kauçuk polimer zincirleri arasında çapraz bağların kurularak elastomerik yapının oluştuğu tepkimedir. Uygulamada bir kauçuk karışımı uygun pişirici (kükürt, peroksit) ile birlikte belirli bir sıcaklık altında yine belirli bir süre boyunca tutulur ve sonuçta ham kauçuktaki plastik özelliklerin yerini kararlı elastik özellikler alır. Geri dönüşümsüz bir tepkimedir.
Yağ keçesi Döner mil keçesi ile eş anlamlı olarak kullanılır.
Yağlama yağlarına dayanım Vulkanize olmuş kauçuğun yağlama yağlarına karşı dayanımını belirtir.
Yırtılma mukavemeti Vulkanize olmuş kauçuğun yırtılmaya karşı dayanımını belirtir. Standartlarda birim uzunlukta yırtılmanın gerçekleşmesi için gereken yük ya da kuvvet cinsinden tanımlanır.
Yumuşatıcı Karışımın işlenmesi kolaylaştırmak için ilave edilen, çoğu yağ esaslı çeşitli katkı maddeleridir.